VIDOVDAN je, nesumnjivo, jedan od najznačajnijih verskih i državnih praznika u Srba. Ne slučajno, u pitanju je datum oko koga je spletena istorija, kako prostora na kome srpski narod živi, tako i samog tog naroda.
Istovremeno Vidovdan ima jedno od najznačajnijih mesta u srpskoj tradiciji, istoriji, politici i kulturi. Svojim značajem taj verski i državni praznik prerasta i samu SPC u čijem je kalendaru upisan “crvenim slovom”.
Gotovo da sećanje na Vidovdan i poštovanje tog praznika najdirektnije određuje identitet Srba (i vernika i onih koji to nisu), naroda “rasutog” na Balkanu, raseljavanog, istrebljivanog, preveravanog, poništavanog u brojnim ratovima, tokom stranih okupacija i ideoloških diktatura.
Reč je o datumu koji prevashodno vezujemo za Kosovo i Metohiju, Kosovski boj, pogibiju i žrtvu kneza Lazara Hrebeljanovića, pre 635 godina, 28. juna 1389, na kraj srpske srednjovekovne države. Vidovdan budi sećanje na odanost veri, govori o poštovanju crkve, ukazuje na srpsku državnost začetu u srednjem veku prevashodno na prostoru KiM, svedoči o neugasloj ljubavi Srba za život u slobodnoj otadžbini. Kada je srpski narod u pitanju, Vidovan je “događaj” oko koga su s protokom vremena, nastali predanje i mit.
Lazarev mitski “izbor” između “zemaljskog i nebeskog carstva”, u narednim decenijama, vekovima i epohama, pretočen je u simbol svesne žrtve, otpora tuđinu, nemirenja sa sudbinom potčinjenog, opstanka i nade, pamćenja prošlog i na tom sećanju konstruisanja nacionalnog identiteta, nastojanja da se održi dati zavet i obnovi država.
istorija Skup na Gazimestanu povodom 600 godina Kosovske bitke, Foto Tanjug
To govori o značaju Vidovdana za srpski narod, njegovu državu, istoriju, kulturu i identitet, i istovremeno obavezuje istoričare koji se bave srednjovekovnom, novovekovnom i savremenom istorijom. To preplitanje slave i smrti, uspona i padova, budućnosti koju treba osvojiti i opomena koje nudi prošlost, svakako je uticalo da je Vidovdan, kako se nama čini, posle Kosovske bitke 1389, budući simboli otpora, opstanka, identiteta, pobeda i poraza, planova za budućnost i beznađa…, biran kako od srpskih vlasti u različitim vremenima da potvrde svoju državnost i postojanje, tako i od protivnika država koje su Srbi u istoriji formirali da ih ponize i ponište. Tako će, verovatno, biti i u budućnosti.
O Vidovdanu možemo govoriti kao i o nacionalnom mitu. A nacionalni mitovi deo su kulturnog nasleđa i nacionalne baštine svakog naroda i treba ih pribirati, negovati, čuvati, istraživati. Racionalno analiziranje, razumevanje i promišljanje mitova naša je dužnost. To je kulturno nasleđe koje nas obogaćuje i ispunjava ponosom jedino ukoliko je racionalno sagledano i objašnjeno. Ljudi politike i njihova tumačenja mitova su, najčešće, štetna, nepotrebna, iracionalna, podstaknuta političkim interesoma, opasna, nedobronamerna, površna i treba ih se kloniti. A Vidovdan su prevashodno poslednjih decenija političari vrednovali. Nacionalni mitovi su deo kulturnog nasleđa o kome moramo da brinemo, a ne izvorište sukoba, podela, iracionalnih tumačenja koja sa znanjem i kulturom nemaju dodirnih tačaka. Revizija slike prošlosti u sebi prečesto ima mitske sadržaje koji se prepliću sa tendenciozno izabranim i najčešće malobrojnim činjenicama, koje služe potvrdi stavova za koje se učesnici političkog života u političkim sukobima zalažu. Kao i u ranijiom vremenima politički činioci koji nastoje da kontrolišu opštu društvenu svest ne odriču se mogućnosti da pod svoj uticaj i kontrolu stave i istorijsku svest, kao njen nerazdvojni deo. To se čini, uz ostalo, uz ponovno politički motivisano oživljavanje mitova.
Nadamo se da je srpski narod na putu da racionalizuje svoje mitove, među njima i mit o Vidovdanu i da ih danas sagledava i ugrađuje u kulturnu baštinu, a ne u ideologizovane političke programe. Drugim rečima srpski mitovi treba da budu “ugrađeni” u kulturni i duhovni identitet celog srpskog naroda, da ga obogaćuju i oplemenjuju, da ga čine ponosnim, ali uz postojanje kritičke svesti šta je mit, a šta istina o prošlosti.
Foto P. Milošević
Obeležavanje Vidovdana u srpskoj istorijskoj i duhovnoj vertikali ima izuzetan značaj i mnogo značenja. On svedoči o mnogim iskušenjima srpske istorije, o usponu, širenju, pravnom i duhovnom sređivanju, formiranju predstava o snazi, slavi i veličini srpske srednjovekovne države i njenom nestajanju u sudaru sa Turcima. Obeležavanje Vidovdana sobom nosi i sećanje na vekove beznadežnosti u kojima je srpskom narodu brisano ime, oduzimano sećanje i tradicija, nametana tuđa vera, satirana društvena elita, vršeno odnarođivanje i kulturno potiranje. U pitanju je verski i državni praznik koji svedoči o vremenima u kojima se opstajalo uz oslon na pravoslavnu veru i pobožnost, kosovski mit i istorijska predanja, uvrežene norme patrijarhalnog života i društvenog ponašanja, istorijsko i kulturno nasleđe i usmenu tradiciju. Sećanje na Vidovdan istovremeno je svedočanstvo o epohama određenim terorom, seobama i pražnjenjem prostora, zapustelim ognjištima koja osvaja šuma, zrakastim prodorom albanskog stanovništva u nekada dominantno srpski prostor. Vidovdan je simbol svih onih godina ispunjenih stalnom borbom, bunama, ustancima, ratovima i revolucijama, pobedama i porazima, potonućima i uzletima, pustošenjima i obnovom, podelama i preobražajima, nacionalnim prezirom i genocidom, ideološkim pritiscima, zapostavljanjem, stalno prisutnom neizvesnošću, egzodusom. Reč je o datumu koji možemo smatrati jednim od “ugaonih kamenova” epske vertikale u srpskoj istoriji, temeljem identiteta Srba i njihove samosvesti da su istorijski narod.
Piše: Ljubodrag Dimić, akademik
novosti.rs
