“U toj velikoj i čudnoj borbi koja se u ovoj Bosni stolećima vodila između dve vere, a pod vidom vera za zemlju i vlast i svoje sopstveno shvatanje života i uređenje sveta, protivnici su otimali jedan drugom ne samo žene, konje i oružje, nego i pesme.”
Andrićevi likovi prikazuju Bosnu kao protivurječnu zemlju. S podjednakom snagom i uvjerljivošću prikazao je tamne i svijetle portrete Bosanaca. Oslikao nam je Bosnu smještenu u centru mnogo većih sila koje su se u njoj ukrštale, pri čemu nije analizirao samo našeg čovjeka, nego je prodirao i u onog sa Istoka i Zapada kazujući i o onom čovjeku koji stoji na raskrsnici ta dva potpuno suprotna svijeta.
Povodom 75 godina od objavljivanja veličanstvenih Andrićevih djela profesor Filološkog fakulteta u Banjaluci Ranko Popović kazao je za “Glas Srpske” da su ova tri čuvena romana, napisana tokom Drugog svjetskog rata u okupiranom Beogradu, aktuelna i danas isto kao i u vrijeme objavljivanja. On je naglasio da će to biti i ubuduće pošto romani sadrže neporecive istine kao odgovore na neke vječite teme koje se tiču istorije ovog našeg tla, ali i čovjeka kao takvog.
[ads1]
Istakao je da je slično i sa “Travničkom hronikom” i vječito aktuelnim problemom doticanja i prožimanja, ali najviše sukobljavanja Zapada i Istoka na balkanskoj vjetrometini.
– Ono što trajno veže tri narečena Andrićeva romana jeste činjenica da ih je pisao u ratno doba, kad ni trenutka nije mogao biti siguran, kako je to sam posvjedočio, da će živ dočekati sutrašnji dan. Zato ova djela na suštinski način, jesu i romani o ratu, mada im on nije isključiva tema, i zato su prepuni onih graničnih ljudskih situacija od kojih i živi istinski velika književnost – ispričao je Popović.
Objasnio je da će otuda i u “Gospođici”, kao romanu koji se pretežno bavi vječitom temom tvrdičluka, nadilazeći Molijera i Steriju, najupečatljivije biti scene pogroma nad srpskim življem u Sarajevu 1914, nakon Principovog vidovdanskog pucnja.
– Čitalac koji danas, a sa iskustvom ovog našeg potonjeg nesretnog rata, uzme u ruke “Travničku hroniku” neće moći da previdi neporecivu tačnost riječi koje kažu da “niko od stranaca nije mogao ni zamisliti kako izgleda i dokle može da ide napad skupnog ludila koji s vremena na vrijeme obuzima stanovništvo ovih kasaba, izgubljenih i stešnjenih među visokim planinama”. Oni koji su u skorije vrijeme čitali roman sjetiće se da se ovo odnosi na događaj zatvaranja čaršije, a ako to prihvatimo kao veliku metaforu biće nam potpuno jasno da danas i ovdje opet živimo neku varijantu zatvorene čaršije. Andrić je uvijek tu da nas na to opomene, samo ga treba čitati – poručio je Popović.
Koliko je neophodno podsjetiti na važnost Andrićevih romana ukazao je i pjesnik i esejista Gojko Božović koji je za “Glas Srpske” istakao da se nikada ne može dovoljno naglasiti značaj tri Andrićeva “ratna” romana, ni za sam njegov opus, ni za samu književnost.
– U ovim djelima, naročito u romanima “Na Drini ćuprija” i “Travnička hronika”, Andrić nije samo ispripovedao velike mase istorijskog vremena, niti samo predočio epohe turskog doba Bosne u nikada istom i jednako snažnom dodiru s drugim i drugačijim svetovima, niti pak samo predstavio neke od neuporedivih književnih fizionomija, zbog čije se dubine i uverljivosti i čita književnost, već je uspostavio i kanonsku meru velikog književnog dela na srpskom jeziku – obrazložio je Božović.
Ispričao je da Andrićevi “ratni” romani imaju novelističku kompoziciju, te da nastaju tako što se pripovjedačke cjeline, koje bismo mogli doživjeti i čitati i kao osamostaljene, jedinstvenim autorskim postupkom povezuju u jednu.
– Sva tri Andrićeva “ratna” romana imaju pripovedačko jezgro, suštinski važno za uspostavljanje slike sveta. U romanu “Na Drini ćuprija” to jezgro je sam most oko koga se odvija radnja romana i drama života nekoliko generacija Andrićevih junaka. Most je mesto gde se ti junaci okupljaju i preko koga se prelamaju tokovi istorije. U romanu “Travnička hronika” to jezgro je sam grad predstavljen na temelju punog hronikalnog principa. Konzulska vremena se prožimaju i sudaraju s vezirskim vremenima, iz čega proističe i osobeno mesto Travnika, naročite sudbine junaka i napetost same hronike koja svedoči o uzbudljivoj i izukrštanoj istoriji – naveo je Božović.
Naglasio je da je u romanu “Gospođica” to jezgro ljudska strast, štednja i škrtost.
– Dok su “Na Drini ćuprija” i “Travnička hronika”, kao hronike s precizno utvrđenim mestom radnje, zasnovane na izražavanju velikih masa istorijskog vremena u okviru kojih se prikazuju duboko individualizovane drame ljudi i njihovih strasti i namera, “Gospođica je, nasuprot tome, roman koji predočava, pre svega, ljudsku strast, dok se moguća istorijska hronika i društveni tokovi prikazuju na pozadini te i takve strasti – zaključio je Božović.
[ads2]
Andrić je često putovao, a jedno od omiljenih mjesta mu je bio Istanbul. O radu i putovanjima je jednom prilikom kazao “Ja sam na putovanja trošio ne samo novac i vreme nego i snagu živaca i mašte, jer u putovanja treba uračunati i duge, uglavnom izlišne pripreme u mašti i u stvarnosti… A koliko sam se u tim putovanjima trošio, vidi se najbolje po tome što sam za vreme dva velika rata (1914–1918. i 1941–1944), kada sam bio prisiljen da sedim na jednom mestu, napisao gotovo najveći deo svojih radova”.
Pisao u razrušenom Beogradu
Gojko Božović je objasnio da su sva tri Andrićeva “ratna” romana objavljena jedan za drugim. Dva u Beogradu, jedan u Sarajevu.
– Veliki romani pisani tokom Drugog svetskog rata učiniće Andrića klasikom. “Na Drini ćuprija” izlazi u Beogradu u martu 1945. u Beogradu, kao i “Travnička hronika” koja se pojavljuje u avgustu. “Gospođica” je objavljena u Sarajevu u novembru 1945. godine. Andrić je negde rekao da je pisao u razrušenom Beogradu, “u vreme kad ne bih dao ni dve pare za rođeni život” – rekao je Božović.
Ilijana Božić – glassrpske.com
