Kao pjesnik, Njegoš je apsolutno univerzalan, kao kulturna činjenica – nepromjenljivo nezaobilazan. On je vječit dok postoje ljudi koji čitaju stihove i misle o čovjeku.
Najbolji poznavalac djela velikog srpskog pjesnika i autor knjige “Njegoš: biografija njegovog pjesništva” Milo Lompar istakao je da je Njegoš kao pjesnik, spojio lirsku refleksiju, epsku kulturu i dramski intenzitet.
– U književnom smislu, spojio je magistralne linije srpske književnosti: spiritualizam srednjovjekovne riječi i slike, epski dah narodnog guslara i moderni sukob vrijednosti. Kao pojava u srpskoj kulturi, spojio je njene oblikujuće sile: kosovsku tradiciju, sa njenim “specifično srpskim osjećanjem tragičnosti”, kontaktnu prirodu, u nepromjenljivo napetom ukrštaju tri vjere, višeoblični mit o državi, od mitskog do svjetovnog sadržaja. Јer, ti sadržaji postoje u svim područjima na kojima je živio srpski narod i u kojima se uvijek znalo za narodnu pjesmu. To ga je učinilo klasičnim pjesnikom srpske kulture.
Danas se navršava 210 godina od rođenja Petra Drugog Petrovića Njegoša (1813-1851) pisca, vladara i vladike, čija luča i danas osvetljava srpski svijet. “Gorski vijenac”, “Luča mikrokozma”, “Ogledalo srpsko” i “Lažni car Šćepan Mali” najpoznatija su Njegoševa djela. Napisao je i poeme “Crnogorac k svemogućemu Bogu”, “Oda na dan rođenja sverusijskog imperatora Nikolaja Prvoga”, “Zarobljeni Crnogorac od vile”, “Pustinjak cetinski”, “Polazak Pompeje”… Napisao je i, za mnoge, najlepšu ljubavnu pjesmu “Noć skuplja vijeka”.
O uticaju Njegoša na stvaralaštvo drugih pisaca poput Andrića, Crnjanskog, Vinavera, Isidore Sekulić, Pope, Bećkovića, profesor Lompar kaže:
– Svi naši modernisti, i tradicionalni i avangardni, koji su osporavali mnogu pjesničku vrijednost doba koje im je prethodilo, pisali su sa najviše poštovanja o njemu. Crnjanski kao o pjesniku lirske refleksije, Andrić je najviše svojih eseja napisao o različitim stranama njegovog dela, Vinaver ga je otkrivao kao gromobran protiv zlih volšebnika, Isidora Sekulić je stvorila kulturnu predstavu o njegovoj klasičnosti, Rastko Petrović je tragediju vladike Danila video kao tragediju Šekspirovog, Stendalovog, Tolstojevog ili Prustovog junaka. Modernost je sebe prepoznavala u doticaju sa Njegošem kao svojim ogledalom, kao i uvijek kada je ijreč o klasičnom pjesniku jedne autentične kulture. U ovom slučaju, srpske kulture.
Kao ključne karakteristike njegovih djela, Lompar navodi da ga u pjesničkom izrazu epski deseterac vezuje za srpsku narodnu poeziju. U tematskom smislu, vlada dominantna okrenutost istorijskom sadržaju djela. U kulturnom području, oblikovanje jedne od magistralnih linija ga je učinilo kako je pisao Ivo Andrić “tragičnim junakom kosovske misli”. U alternativnom smislu, oblikovanje spiritualnog doživljaja postojanja. U erotskom sadržaju, dao je sublimne predstave erotskog stanja svijesti, od čovjeka do univerzuma, kao u “Noći skupljoj vijeka”, ili u duhu antičke sinteze lijepog i dobrog, kao u snu Vuka Mandušića. U modernom smislu, pojavljuje se skrivena i umjetnički izuzetna kritička svijest u odnosu na tradiciju: u svom zaklinjanju u zavet, lažni car je arhetipska slika duha laži. Imao je sposobnost velikih pjesnika: da istu temu i doživljaj osvijetli s lica, kao herojsku i patetičnu dimenziju čovjekove sudbine, i sa naličja, kao pad u blesavilo postojanja. To je put od predstave o narodu do predstave o gomili.
Njegoševa djela su tumačena i prilagođavana u različitim vremenskim okolnostima zbog središnjeg položaja u srpskoj kulturi. Do 1918. godine posmatran je kao pjesnik srpske slobode. U međuratnom periodu, kao najviša jugoslovenska vrijednost. Poslije 1945. godine, vidni su pokušaji “desrbizacije Njegoša”. Najduže i najdalekosežnije je tumačen na Beogradskom univerzitetu od plejade eminentnih poznavalaca. A od 2006. godine postoji predmet – Njegoševa poetika. To je u okviru studija srpske književnosti jedini predmet koji sa razlogom nosi ime pjesnika.
Njegova djela su različito tumačena i prilagođavana u različitim vremenima. Lompar ističe da je obračun sa Njegošem uvijek kao i sa Svetim Savom – obračun sa srpskom nacionalnom i kulturnom egzistencijom. I, posebno, sa njenom integralističkom dimenzijom. Јer, Njegoš je prepreka za svaki srpski partikularizam i ekskluzivizam: i crnogorski. On je uzorni primjer policentričnog integralizma srpske kulture.
Njegoševi savremenici su bili Gete, Puškin, Bodler, Vitmen, a u poređenju sa njima Njegoševa poetika je najbliža Puškinovoj – ima dosta podudarnosti u pjesničkoj sudbini i po položaju u matičnoj kulturi.
Večernje novosti
